Verwevenheid tussen landbouw en natuur: al jaar en dag een thema bij Wervel. Het wordt stilaan een goede gewoonte om een excursie te organiseren naar een boerderij waar landbouw en natuur worden verenigd. Dit jaar gingen we het zoeken in Nederland op Natuurderij De Keizersrande. Boerin Anette beheert een natura 2000 gebied van 100 hectare en haalt een inkomen uit de productie van melk en vlees én uit het beheer van het landschap. Lees hier het verslag van deelnemer Erik.

Keizersrande – een stichting wordt grootgrondbezitter.

Het geloof in een leven na de dood heeft soms goede kanten.  Sommige mensen gaan zich tijdens hun leven hier op aarde iets minder zelfzuchtig gedragen, anderen gaan trachten hun fouten af te kopen door giften te doen aan goede werken.  Aan zulke giften dankt de Stichting Ijssellandschap haar ontstaan. Ze is eigenaar van 4000 hectaren grond en beheert bovendien nog grond voor andere stichtingen. Veel van die gronden liggen in de uiterwaarden aan de Ijssel. Op die gronden rusten  er evenwel heel wat beperkingen voor de landbouw. Enerzijds liggen deze gronden in een beschermd natuurgebied. Anderzijds dient de begroeiing kort gehouden te worden.

De begroeiïng kort houden.

Uiterwaarden, hooilanden hebben de roeping om bij hoogwaterstanden het overtollige water een uitweg te geven. Omdat Keizersrande tussen Deventer en de Ijsselmonding ligt, moet het water bovendien snel kunnen afvloeien om overstromingen hogerop te vermijden. Om dit doel te bereiken werden daarnaast in het gebied door Rijkswaterstaat nog spitsgeulen gegraven.

Een Natura 2000 gebied, dus een lagere pachtprijs.

In een Natura 2000 gebied gelden er regels om te beletten dat de grond vermest wordt. Voor veel grootschalige landbouwbedrijven, die eigenlijk industriële bedrijven geworden zijn,wordt de waarde van de bodemoppervlakte in belangrijke mate bepaald door het vermogen van die grond om als mestparking te functioneren. Omdat de gronden in de uiterwaarden niet vermest mogen worden, hadden ze weinig belangstelling om het gebied te pachten.

Een kostprijs verbonden aan het instandhouden van het landschap

Het beheer van meer dan 100 hectaren uiterwaarden aan de Ijssel kostte de stichting Ijssellandschap handenvol geld.Men wenste immers veel doelstellingen tegelijkertijd te realiseren. Enerzijds diende men de natuurwaarden van het gebied te verhogen en bovendien wou de overheid er een ontspanningsuitloop voor de bewoners van Deventer en omstreken van maken. Anderzijds was het een noodzaak om overstromingen stroomopwaarts te vermijden. Daarom diende men de begroeiing kort te houden. Hieraan was een groot kostenplaatje verbonden. Annette Harberink zag hierin een uitdaging en had een oplossing.

De natuurderij  Keizersrande, een geesteskind van Annette Harberink  

Annette Harberink had al de troeven in de hand om zonder naijver van de lokale boerenstand hier een experiment te wagen. Ze was een vrouw, kwam niet uit de streek, kwam niet uit een boerennest.  Kortom ze had volgens het lokale gezonde boerenverstand niet het juiste profiel om een landbouwbedrijf succesvol te runnen, zeker niet met al de beperkingen die er op het gebied rusten. Men gunde haar dus wel het een en ander, omdat er geen lokale naijver was en de veronderstelling leefde dat haar experiment toch maar een kort leven beschoren was.  Annette Harberink gedroeg zich echter als een judoka.  Ze maakte van de beperkingen van het gebied troeven. Zij zou naast voedselproducent ook stoffeerder van het landschap worden. Hiervoor kon ze op een vergoeding rekenen. Volgens haar dient de boer zich blijvend af te vragen wat het optimale bedrijfssysteem is, in samenhang met wat je aantreft. Hierbij denkt zij onder meer aan de bodem, water en natuur.

Boeren voor de Natuur

De biologisch-dynamische Natuurderij Keizersrande is gebaseerd op het Wageningse beheerconcept ‘Boeren voor de Natuur’, waarbij landbouw wordt gecombineerd met natuurbeheer. Op deze manier is het niet alleen mogelijk om kringlopen te sluiten, maar krijgt de boerin, naast inkomen uit de productie van melk en vlees van haar koeien, ook inkomen uit het beheer van het landschap. Als ik dit lees, denk ik terug op een bedenking die een boer me ooit maakte. Hij dacht met heimwee terug aan een geïdealiseerd beeld van het boerenleven tijdens  het ancien regime. De boer kreeg toen de grond ter beschikking, in ruil voor herendiensten (verzorging van het landschap, enz.) en één tiende van de oogst

Landbouw in natuurgebieden kan zorgen voor hogere natuurwaarden

Veel van onze biodiversiteit  heeft zich doorheen de eeuwen mee met ons landschapsgebruik ontwikkeld. Er is een nauwe band tussen onze vroegere landbouw en de biodiversiteit. Vele wandelaars in een heidelandschap zouden hoog opkijken, als we tegen hen zeggen dat heidegebieden aan landbouw verbonden biotopen zijn. Nu de landbouwer de heide niet meer afplagt, vergrassen de heidegebieden en verdwijnt de heide en veel van wat erbij hoort. Wil men de biodiversiteit van ons landschap behouden dan hebben we respectvolle landbouw nodig.

Runderen doen een deel van het werk. Maar niet elk rund is geschikt.

Het met respect voor de natuur kort houden van de begroeiing is een van de opdrachten voor de natuurderij.  Het gebied is moeilijk toegankelijk voor grote machines en zij werken ook blindelings en grootschalig. Men heeft vanop de machine geen oog voor wat ontluikt.

Runderen zijn echter geschikt om de begroeiing kort te houden en kunnen dankzij hun maagsysteem dat systematisch herkauwen vraagt, melk en vlees en mest produceren uit begroeiingen die voor de mens geen voedingswaarde hebben. Annette beheerst dus een veestapel en die veestapel beheerst het landschap en een deel van de dierlijke mest gebruikt ze om planten te telen. Niet alle vleesproductie is voedselverspilling.  De “serre-koeien” die we vandaag op de meeste landbouwbedrijven aantreffen, hebben echter problemen met hooi en vegetatie uit natuurgebieden. Het is te krachtig. Daarom zorgt de natuurderij ook voor het instandhouden van oude runderrassen. Zij kunnen deze vegetatie wel omzetten in hoogwaardig voedsel voor de mens.

Het  bezoek zelf

Bij de aankomst werden we niet enkel rijkelijk (ook naar Brabantse maatstaven)  met drank en koekjes ontvangen, maar later kregen we ook nog een (h)eerlijke en overdadige maaltijd aangeboden, op basis van producten die geteeld werden met respect voor mens, natuur, dier en landschap. Annette was een spraakwaterval. Zowel op algemene vragen, als diepgaande bedrijfs-boekhoudkundige vragen wist ze voor iedereen begrijpbare en boeiende antwoorden te geven. Ze gaf niet alleen antwoorden op de vraag, maar had hierbij steeds oog voor een meer algemeen kader. In dit kader kwamen de andere actoren, die van het landschap gebruik maakten of er hun zeg in hadden, aan de beurt. Misschien bleven de vragen daarom komen. Zo verloren we de strijd tegen de tijd. De geplande wandeling doorheen het gebied sneuvelde, maar de interesse was gewekt. Graag waren we langer gebleven, maar Annette werd erop gewezen dat ze andere verplichtingen had en enkele deelnemers waren fervente voetbalsupporters.   Op tijd terug thuis zijn om een voetbalhoogmis bij te wonen was bij hen een sterke drijfveer.

Twee zaken dienen we echter verder uit te dragen:

1. De vaststelling dat economisch en ecologisch verantwoorde landbouw en veeteelt een meerwaarde voor de natuur kunnen zijn. Dankzij haar bedrijfsvoering haalt het landschap dat ze beheert hogere natuurwaarden.
2. Haar oproep om per veertien dagen drie dagen vlees te eten, maar niet meer en alleen vlees van een respectabele herkomst, sloeg bij sommigen in als een bom. Als niemand vlees- of melkproducten zou verbruiken, zouden zij en vergelijkbare projecten geen inkomen hebben.  Ergens wees ze hier terug op de omgekeerde balans tussen land- en tuinbouw enerzijds en veeteelt anderzijds. Vroeger hielden we dieren om plantaardig materiaal om te zetten in mest, zodat we aan land– en tuinbouw konden doen en voedsel voor mensen produceren. Vandaag doen we aan landbouw om de veestapel te voeden.

Meer weten?

http://www.landschap.nl/wp-content/uploads/2017-4Oppad186-191.pdf

http://toekomstboeren.nl/portretten/natuurderij-keizersrande/

Strowijk

Ook hier werden we hartelijk ontvangen door twee welbespraakte dames die vooral aandacht hadden voor het tot standkomen van het Samenhuizingproject Iewan en het dagdagelijkse leven met zijn vreugdes en uitdagingen. Hoe het gebouw tot stand kwam, konden we via filmpjes waarnemen. Maar sommigen bleven wel op hun honger zitten, wanneer ze dieper gravende vragen stelden over de gebruikte materialen en specifieke aanwendingen ervan. Toch is een bezoek aan Strowijk een aanrader.

Nog meer weten ?

https://www.iewan.nl/

Erik Nobels, omgevingsfilosofie.