Ga naar de inhoud

Dit rapport beschrijft en analyseert de sojaketen in en handelsrelaties tussen Brazilië, Argentinië en Nederland. Naast de ontwikkelingen in de sojateelt sinds 1990 wordt ingegaan op de belangrijkste structuurkenmerken van de sojaketen in beide Latijns-Amerikaanse landen. Speciale aandacht wordt gegeven aan de relatie van de teelt met ontbossing, de rol van genetische modificatie en de economische perspectieven van de teelt in de komende jaren. De handelrelaties met Nederland worden uitgelicht en de relaties en belangrijke spelers in de sojaketen in Nederland in kaart gebracht. Hierdoor ontstaat een samenhangend beeld van de sojateelt en -handel, en de rol van Nederland daarbij.

Samenvatting

Dit rapport geeft feitelijke informatie over de sojaketen- en handelsrelaties in en tussen Brazilië, Argentinië en Nederland. In deze samenvatting worden de kernpunten beschreven.

Productie en handelsstromen van soja in de wereld

– Sojabonen worden vooral geproduceerd in de VS, Brazilië en Argentinië. In deze drie landen wordt ruim 80% van de totale wereldproductie geteeld.

– Genoemde landen domineren ook de internationale handel als exporteur: de VS is de grootste exporteur van sojabonen en Argentinië is de grootste op het gebied van sojaschroot en -olie.

– De EU en China zijn momenteel de grootste importeurs: de EU van schroot en China van bonen en olie.

Soja in Brazilië

– Sojabonen zijn nu het belangrijkste agrarische gewas in het land; het zorgt voor 20% van het agrarische inkomen. Bovendien is soja een belangrijk exportproduct: met USD 9 miljard in 2004/05 droeg het een derde bij aan de agrarische exportopbrengsten en 10% aan de totale exportopbrengsten van Brazilië.

– Soja wordt met name in het zuiden geteeld op relatief kleine bedrijfjes, maar er zijn ook hele grote telers met (enkele) duizenden hectare sojabonen – vooral in de regio Centraal-West.

– Bijna de helft van de bonen wordt verwerkt tot sojaschroot en -olie. Grote multinationals als Bunge, Cargill, Dreyfuss en ADM hebben een groot aandeel in de verwerking en in de internationale handel van sojaproducten.

– De sterke groei van de productie van sojabonen in de afgelopen 15 jaar heeft zich vooral voorgedaan in de regio Centraal-West, voornamelijk in de staat Mato Grosso. In deze regio is het areaal bijna verviervoudigd tot 11 miljoen ha, waarvan 6 miljoen ha in Mato Grosso. De gemiddelde opbrengst per hectare ligt rond 2,6 ton, iets lager dan in de VS.

– Hoewel pas sinds 2005 officieel toegestaan, werd genetisch gemodificeerd soja al eerder toegepast: in sommige deelstaten zou het merendeel van de oogst al uit gm-sojabonen bestaan. Schattingen van het Braziliaanse ministerie van landbouw geven aan dat ruim 40% van het areaal ingezaaid is met gm-soja.

– De gunstige (internationale) prijsontwikkeling – voor de Braziliaanse teler versterkt door de devaluatie van de Real – is een zeer belangrijke factor geweest in de expansie van de sojateelt in Brazilië in de periode 2000 tot en met 2004. Sindsdien maakt de daling van internationale prijzen – versterkt door de appreciatie van de eigen munt – de teelt minder winstgevend. Hierdoor is in het oogstjaar 2005/06 voor het eerst sinds jaren de omvang van het soja-areaal afgenomen.

– Een aantal studies wijst op een indirect verband tussen de uitbreiding van sojateelt in recente jaren en ontbossing in het Amazonegebied. De sojateelt heeft zich voornamelijk uitgebreid in veehouderijgebieden, waar de infrastructuur aanwezig en de bodemvruchtbaarheid beter (gemaakt) is, en verdringt de veehouderij naar nieuw te ontginnen gebieden in het Cerrado- en/of het Amazone-bioom.

– De internationale vraag naar soja blijft de komende jaren groeien, vooral in China/Azië. Brazilië is in staat om tegen relatief lage kosten de productie uit te breiden. Die uitbreiding kan plaatsvinden door delen van extensief gebruikt grasland voor de sojateelt te bestemmen.

Soja in Argentinië

– Soja is uitgegroeid tot de drager van de Argentijnse agrarische economie. De exportwaarde van soja(producten) bedroeg in 2003 ruim de helft van alle agrarische exportopbrengsten en een kwart van de totale export van het land.

– Sojabonen worden geteeld op kleine bedrijven in een rotatiesysteem, maar ook op zeer grote, sterk gemechaniseerde bedrijven. Driekwart van de bonen wordt verwerkt tot olie en schroot; in de sterk op de exportgerichte verwerkingsschakel domineren multinationals als Bunge en Cargill.

– De productie van sojabonen heeft sinds eind jaren negentig een zeer sterke groei doorgemaakt. De groei deed zich vooral voor in het Centraal-Oosten (Pampas), waar de productie ook geconcentreerd is.

– De groei van het areaal voor de sojateelt vond vooral plaats op gronden die eerder op extensieve wijze werden gebruikt in een traditioneel akkerbouw/veeteelt rotatiesysteem. Daarnaast verdringt soja de teelt van tarwe enigszins.

– De gemiddelde productie per hectare is 2,6 ton, vrijwel gelijk aan dat in Brazilië.

– In Argentinië wordt vrijwel alleen maar genetisch gemodificeerde sojabonen geteeld, omdat het winstgevender is dan conventionele teelt. Het levert boeren een hogere productie per hectare en kostenbesparing op herbicidengebruik en grondbewerking op tegen een relatief geringe meerprijs; gm-soja is niet gepatenteerd in Argentinië.

– De devaluatie van de Argentijnse pesos en de tijdelijke afschaffing/verlaging van exportbelastingen in de jaren negentig heeft de internationale concurrentiepositie van Argentijnse soja(producten) versterkt en de teelt sterk gestimuleerd. Sinds 2002 zijn de exportbelastingen op sojaproducten weer sterk verhoogd, maar dit heeft geen negatief effect gehad op de Argentijnse export.

– Meer recent is de sojateelt in het noorden en uiterste westen van Argentinië savanne- en regenwoudgebieden ingetrokken. Dit levert problemen van verschillende aard en schaal. In het regenwoud (de Yungas) gaat het om enkele tienduizenden hectares en is vooral het verlies van biodiversiteit een probleem. In het savannegebied (de Chacos) gaat het om een veel groter gebied (miljoenen hectares) en wordt het grootste probleem gevormd door degradatie (woestijnvorming) die zal optreden nadat het gebied door sojatelers wordt verlaten (als gevolg van verdroging).

– De uitbreiding van de sojateelt in noordelijke gebieden lijkt hiermee aanzienlijk te hebben bijgedragen aan de recente ontbossing in Argentinië. Bovendien is op gronden waar eerder het roulatiesysteem van akkerbouw en veeteelt plaatsvond de bodemvruchtbaarheid sterk afgenomen en sojateelt alleen mogelijk met gebruik van veel kunstmest.

– Ontwikkelingen op de wereldmarkt (vraaggroei in Azië) bieden ook Argentinië kansen de productie en export van soja(producten) verder uit te breiden.

Herkomst, verwerking en toepassingen van soja in Nederland

– Brazilië exporteert vooral bonen en schroot. De export van sojabonen en -schroot is vooral op de EU-15 gericht; de uitvoer van olie op Azië.

– Argentinië voert vooral sojaschroot en olie uit. Schroot vindt vooral zijn weg naar de EU, olie naar Azië.

– Nederland is van de EU-lidstaten de grootste importeur van sojabonen en schroot. De bonen komen vooral uit Brazilië en, in mindere mate, uit de VS. Schroot wordt geïmporteerd uit Brazilië en Argentinië. Uit Duitsland en België wordt het grootste deel van de sojaolie geïmporteerd.

– De import van sojabonen vindt plaats ten behoeve van verdere verwerking. Een kwart van ingevoerde bonen wordt zonder verwerking doorgevoerd, voornamelijk naar Duitsland en België.

– De belangrijkste importeurs van sojaschroot in Nederland zijn ADM, Cargill, Toepfer, Bunge en Cefetra (een samenwerkingsverband van 9 Nederlandse coöperatieve mengvoederproducenten).

– Bij de invoer van sojaolie zijn meerder categorieën bedrijven betrokken. Ongeveer twee derde van de invoer is in handen van raffinagebedrijven, de rest wordt ingevoerd door handelsbedrijven, de chemische industrie, de mengvoederindustrie en de voedings- en genotmiddelen (V&G-)industrie.

– Sojaolie wordt in Nederland vooral toegepast in de V&G-industrie (2/3 deel), de mengvoeder- en de chemische industrie. Het gebruik van sojaolie in voedingsmiddelen is de afgelopen vijf jaar sterk afgenomen.

– Sojaschroot is een belangrijke grondstof van veevoeder, vooral voor de Nederlandse varkens- en pluimveestapel.

Meer informatie: Sojahandel en ketenrelaties. Sojaketens in Brazilië, Argentinië en Nederland

titel : Sojahandel- en ketenrelaties; Sojaketens in Brazilië, Argentinië en Nederland
auteurs : Berkum, S. van, P. Roza en B. Pronk
Den Haag, LEI, oktober 2006
Rapport 5.06.08; ISBN-10: 90-8615-099-3; ISBN-13: 978-90-8615-099-1
77 p., fig., tab., bijl.